بر ساحل کویر

دکتر محمد سلمانی، استاد دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران ضمن انتقاد از قطع برخی نخل های بومی منطقه و جایگزینی آنها با برخی گونه های دیگر به بهانه نامرغوبی و آفت زدگی می گوید:  مشکل نخلستان های منطقه نه گونه های آن بلکه مسائلی دیگر از جمله رهایی و عدم حفظ و نگهداری و نبود متولی مشخص و بی توجهی ناشی از مهاجرت و کاهش جمعیت است، زیرا تا همین چند سال اخیر گونه های مرغوب خرما در روستاهایی همچون بیاضه، مهرجان، گرمه، عروسان جندق و چاه ملک و فرخی به وفور یافت می شد که در بین آنها خارک، بیاضه، قصب، مهرجان، کرمانی، گرمه و عروسان و خدشکن، خور شهرت بیشتری دارد.

این استاد دانشگاه می افزاید: در منطقه خور و بیابانک با سابقه چند هزارساله کشت و نگهداری  نخل، در گذر زمان گونه هایی سازگار با محیط و اقلیم منطقه تولید شده که به لحاظ تنوع نیز بسیار متنوع هستند و برای نمونه بیش از 60گونه خرما در بیاضه شناسایی شده و بسیاری از روستاهای دیگر نیز وضعیتی مشابه دارند. وی با اشاره به نقش خرما از ابعاد مختلف می گوید: برخی انواع خرما بار فرهنگی خاصی داشته و برای نمونه سمنوی ایام عید نوروز از یک نوع خرمای مخصوص تهیه می شده و علاوه بر این ذخیره خرما برای طول سال و حتی سال های بعد با استفاده از نوعی خاص امکان پذیر بوده و همین عامل قرن ها باعث بقا و ماندگاری مردم در منطقه شده است. تنوع گونه های مختلف خرما در منطقه مزایای دیگری نیز داشت و چنانچه یک نوع خرما دچار آفت می شد، نوع دیگر بدون آفت باقی می ماند و نیاز مردم برطرف می شد. معمولا نخل های مرغوب در برابر آفات آسیب پذیرتر و به نگهداری و مراقبت بیشتر نیازداشتند و گونه های نامرغوب نیز مقاومتر بوده و به مراقبت کمتری نیاز داشتند. از این رو همین تنوع شرایطی را فراهم می کرد تا طبقات مختلف هر یک به فراخور درآمد و توان مالی بتوانند خرمای مورد نیاز خود را انتخاب و تهیه کنند. به این معنا که افراد توانمندتر، خرمای قصب و کرمانی و خارک و سایرین نیز از انواع ارزانتر مانند خدشکن و مشکی و زارشکی استفاده می کردند.

سلمانی فراتر از این، کشاورزی منطقه خور و بیابانک را نیز متاثر از درختان نخل می داند و می گوید: کشاورزی این منطقه از نوع مطبق می باشد، به این معنا که ابتدا درختان نخل تولید شده و در سایه آنها درختان میوه رشد کرده و سپس سایر غلات و حبوبات و گیاهان در سایه آنها صورت می گرفت و به بیان دیگر بقای همه آنها به حیات نخل بستگی داشت

دکتر محمد سلمانی استاد دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با اشاره به اهمیت حفظ و نگهداری نخلستان های بومی، از گونه های نخل منطقه خور و بیابانک (از توابع شهرستان نایین) به عنوان میراث ژنتیکی ارزشمند نخل های کویر یاد می کند و می گوید: در این منطقه گونه هایی از نخل های مرغوب و سازگار با محیط وجود دارد ولی چند سالی است مورد بی مهری قرار گرفته و دچار آسیب جدی شده است و تداوم این روند در آینده منجر به از بین رفتن آنها خواهد شد که در این صورت، حتی با صرف میلیارد ها تومان هزینه و سال ها تلاش، نمی توان این گونه های بومی را در آزمایشگاه ها تولید کرد.